Eserlere Göre Listeleme

Yazının felsefesi nedir? Bu felsefeyi anlayanlar ve kavrayanlar için iyi yazmak nedir? Ünlü Amerikalı yazar Edgar Allan Poe'nun 1846'da aylık Graham's dergisi için kaleme aldığı YAZININ FELSEFESİ (İyi Yazarlar Neden İyi Yazarlar?) adlı denemesi günümüze kadar etkisini ve önemini hâlâ koruyor. Poe, bir teori olduğunu söylemekten kaçınmadığı bu yazıda, "etkide birlik" (tek etki) metodunun iyi yazı yazmak için en önemli hususlardan birisi olduğu sonucuna varıyor. Aynı zamanda döneminin etkili bir eleştirmeni de olan yazar, bu çalışmasında "güzel bir kadının ölümünü"nün hiç tartışmasız "dünyanın en şiirsel meselesi" olduğu iddiasında bulunuyor.

Fransız dilbilimci, göstergebilimci ve eleştirmen Roland Barthes'tan roman sanatı, yazarlık ve Flaubert, Proust, Chateaubriand, Jules Verne, Pierre Loti gibi yazarlar üzerine özel denemeler... Roland Barthes'ın 1953 yılında yayımlanan ilk kitabı Yazının Sıfır Derecesi, biçem, roman yazını, yazar-toplum ilişkisi ve yazınsal dil gibi konularda Fransız yazınına yeni bir bakış ve söylem getirmişti. Yeni Eleştirel Denemeler ise Barthes'ın 1961-1971 yılları arasında çeşitli dergilerde çıkmış, Flaubert, Proust, Chateaubriand, Jules Verne ve Pierre Loti gibi çeşitli yazarlara ilişkin sekiz denemesini ilk kez bir araya getiriyor ve Barthes'ın "yazarlığı"nın "okurluğu"yla nasıl at başı gittiğini gösteriyor.

Yazı, insanlığın kullandığı en eski kültür araçlarından biridir. Yazısız kültürlerin bilgilerini ve kültürel değerlerini saklamak için belleklerine güvenmesi, yerini bilgi depolama ve aktarma amacıyla kullanılan yenilikçi yöntemlere ve yazının gelişimine bırakmıştır. Peki bu araçları ilk kez geliştirip kullananlar ve zamanla günümüzdeki çağdaş hallerine dönüştürenler kimlerdir? Yazı, hangi işlevleri yerine getirir ve insanların bir arada yaşama şekillerini nasıl değiştirir? Harald Haarmann, bu kitapta 7000 yıl önceki ilk resimsel yazı örneklerinden başlayarak sözcüklerin ve seslerin yazıya aktarımı da dâhil olmak üzere, çok çeşitli gelişmiş yazı sistemlerinin ve bugünkü alfabelerimizin nasıl ortaya çıktığını açık ve anlaşılır şekilde ortaya koyuyor. Antik Tuna, Yakın Doğu, Ege ve Mısır gibi kadim uygarlık coğrafyalarının binlerce yıllık yazı teknolojisi geliştirme sürecini, Antik Amerika, Çin, Orta Asya ve dünyanın diğer bölgelerindeki atılımları da ihmal etmeden ele alıyor. Ayrıca insanlığın kültürel tarihi ve tarihten çoktan silinmiş bazı önemli uygarlıkların yaşantıları hakkında da etkileyici bilgiler sunuyor.

Neden bazı metinler yazın, yani edebiyat adı altında toplanır? Bu soruyu yanıtlamak kolay değildir; çünkü yazının sınırları yoktur. Bir edebiyat metnine farklı biçimlerde yaklaşabiliriz. Aslında bir metnin tek bir anlamı olmasına rağmen, bazı metinlerde anlam zenginliği vardır. Metnin tek yani gerçek anlamı, metnin yüzeyinden sıyrılıp alınabilecek yalınkat bir yorum değil, tam tersine, metnin görünmeyen, soyut katmanlarından, somut, biçimsel, yazılı ya da sessel katmanlarına kadar çıkan, çok yönlü, zengin bir tek anlamdır. Anlam metnin içinde oluşur ve tek bir yüzü yoktur; çünkü bir metnin iki yazarı vardır: Onu yazan kişi ve onu okuyan kişi. Romanda okurun yeri ve işlevinin yukarıda belirtilmiş olduğu şekle dönüşmesi, Joyce ile birlikte gerçekleşmiştir. Artık okurdan hem kendini romanın kahramanıyla değil, yazarıyla özdeşleştirmesi hem de bir dilbilimci olması beklenmektedir. Dilbilime Giriş adlı kitabın yazarları bu kitaplarında, metin okuma biçimleri üzerine ülkemizde kullanımı fazla yaygın olmayan ama okuyucuya farklı bakış açıları kazandıran yöntemleri incelemiştir. Çağdaş yazın sanatından sunduğu örneklerle, metin okuma çalışmalarına yer verdiği kitabında yazar; okuyucunun yazınsal ya da yazınsal olmayan yapıtlara bir de dilbilim ve göstergebilim gözüyle bakmasını amaçlamıştır.