Eserlere Göre Listeleme

Ortaçağ: Karanlıklar Çağı! Bizde, Ortaçağ denince, aklımıza ilk gelen budur; Ortaçağ’la karanlık, bir bakıma eşanlamlıdır dilimizde. Bununla, Batı Ortaçağ’ını kastediyorsak, ancak bir ölçüde doğrudur böylesi bir değerlendirme. Batı, bir ara bir alacakaranlığın içine girer gerçi; ancak, 1000 yılı dolaylarından balayarak -türlü bunalımlarla iç içe de olsa- ilerleyen, yaratan bir Ortaçağ’dır o. Hele karanlık, Doğu’daki Ortaçağ için asla söz konusu olmamak gerekir: Ortaçağ’da Asya uygarlıkları, özellikle Hindistan ve Çin rönesanslarını yaşarlar; Yakındoğu’da ise, her şey bir yana, VII. yüzyıldan başlayarak, insanlık tarihinin en görkemli olaylarından biri sahneye gelir: İslam uygarlığı doğar. Doğu’nun çaptan düşüşü, aslında Ortaçağ’dan sonradır. Bu geniş coğrafyada yaşayan toplumların belki hepsine birden egemen olan da, ?feodalizm? dediğimiz belli bir iktisadi ve sosyal yapıdır. Ne var ki, o bile Batı’da ve Doğu’da farklılıklar içerir uygulamada. Bu kitapta, yepyeni bir Ortaçağ bulacaksınız. Batı’da, bir noktadan sonra, burjuvazinin ve laik düşüncenin palazlanmaya başladığı, Doğu’da ise aklın ve bilimin saltanatını sürdüğü bir çağdır bu; pek büyük sosyal, siyasal, kültürel ve sanatsal değişimlerin ağır ağır biriktiği, özellikle Batı’da köklü dönüşümlerin tohumlarının atıldığı bir çağ. Okuyunuz göreceksiniz...

Aydınlanma Yüzyılı: 18. yüzyıl deyince akla gelen bu; “Aydınlanma” deyince de, başta bilimin ve aklın egemenliği geliyor. Ne var ki 18. yüzyıl bu nitelikleriyle Avrupalıdır. Gerçekten de Avrupa’da bilimsel gelişme bu yüzyılda pek büyük boyutlar kazanır; sanayi devrimi uç verir ve modern teknik çağ başlar. Düşüncenin, akla ve bilime dayanarak, eski düzene, yani feodaliteye ve onun değerlerine, başta da dine karşı silahlarını amansızca doğrultup saldırıya geçişi de bu yüzyılda ve Avrupa’da olur. Aydınlanma Avrupa’sını arkasından çekip götüren de başta İngiltere ile Fransa’dır. Belki yalnız Doğu’dur bunun dışında kalan. Ne bilimsel bir uyanış ne aklın egemenliği: 18. yüzyıl Doğu bakımından yitirilmiş bir yüzyıldır; öyle olduğu için de Doğu sonraki yüzyılları acılar içinde yaşayacaktır. Ama 18. Yüzyıl “Aydınlanma”sını Avrupa yarattığı ve yaşadığı içindir ki dünyanın başka kıtalarındaki gelişmeleri de o belirleyecektir. Bu bakımdan, 18. yüzyıl Avrupa’sını bilmek, bize ondan sonraki gelişmelerin de anahtarlarını verir; böylesine belirleyici bir yüzyıl söz konusudur. Aydınlanma hareketini gecikerek de olsa yaşayan bir toplumun insanları olarak, o yüzyıl en başta bizler için öğretici olsa gerek. (Tanıtım Bülteninden)

XX. yüzyıl biterken 'bilanço'sunu nasıl çıkarmalı? Olumlu ya da olumsuz, akla ilk gelen şunlar: Bilim ve teknikte hızlı ve çarpıcı ilerlemeler, art arda iki dünya savaşı, faşizm, sosyalizmin kuramdan uygulamaya geçişi ve sonra da derin bunalım, 'Üçüncü Dünya'nın ortaya çıkışı, Avrupa gerilerken Amerika Birleşik Devletleri'nin hegemonyasını kurması, küreselleşme, demokrasi ve insan haklarının öne çıkması. Bunlara başkalarını da ekleyebilirsiniz. Tarihin yolu üzerinde bir geçiş noktası olan XX. yüzyılın, insanlığın olumlu mirasına ekledikleri oldu, ekleyemedikleri de. Ama şurası açık: Yeni bir dünyanın arayışı içinde yürüdü sürekli. O aranış, en azından bin yılın şu 'büyük düş'ü adınadır: İnsanın insanca yaşayacağı bir dünya kurmak! Özgürlüğün, eşitliğin, kardeşliğin dünyası; savaşssız, sömürüsüz bir dünya! XX. yüzyıl, çok çaba harcasa da böyle bir dünya kuramadı; ama o büyük düşün karşısındaki düşmanları daha da belirgin olarak gösterdi; kavramların, uygulamaya geçerek içini doldururken, aklın özgürlüğün, insan haklarının ve demokrasinin hasımlarını sergiledi. Bu arada, ufkumuz zenginleştirerek, gözlerimizi geçmişden geleceğe daha çok çevirdi. Büyük bir yüzyıldır XX. yüzyıl; cesur ve kahraman! Okuyunuz göreceksiniz...

Nedir 16. ve 17. yüzyılların anlamı tarihte? Batı için, başta kapitalizmin doğuşu ve ilk sömürge fetihlerinin yanı sıra, Hümanizma ile Rönesans’ın doruğuna çıkışı; Reform; belki hepsinden de önemli olarak kör imana karşı aklın başkaldırısı ve onun sonucu, bilimin ilk büyük açıklamalarını ortaya koyuşu. Batı yeni kıtalar bulur ve eskilerini kolaçan edip dünya ticaret yollarını değiştirirken, bilimde bir “devrim” yapmış, başta gökkubbenin sırlarını çözmüş ve bütün bunlara denk düşecek biçimde, “düşünmede yöntem” tartışmasını başlatmış ve akıldan yana bir çözüme varmıştır. O dev sanatçılar bir yana, Kepler’lerin, Galilei’lerin, Harvey’lerin, Newton’ların, Descartes’ların, Bacon’ların, Spinoza’ların yaşadığı yüzyıllar, 18. yüzyıla, “Aydınlıklar Yüzyılı”na giden yolun taşları döşenmektedir. Ya Doğu? 16. yüzyıl özellikle Türklerin en görkemli yüzyılı. Doğru! Ne var ki kuğunun son şarkısıdır bu. Asya, çok geçmeden, Avrupa uygarlığına karşı bir “geçici reddiye”de bulunacak, ondaki –bir bakıma− evrensel bütün değerlere sırtını çevirip, teknik gücü de ona terk ederek, sonunda dünya egemenliğinin yolunu açacaktır Batı’ya. Doğu’nun büyük geri çekilişi başlamıştır.