Eserlere Göre Listeleme

ürkiye'de sosyal bilimler alanında araştırmacıların en fazla ihtiyacını duydukları şey el kitaplarıdır. Bir bilim adamı için olmazsa olmaz, araştırması sırasında kendi bilim dalının kavranılan, ana kaynak¬ları ve o zamana kadar yapılmış araştırmalarla ilgili bilgilere hemen ulaşabil- mesidir. Ancak Osmanlı tarih araştırmalan için bu tip kitaplar fazla yoktur. Bu yüzden de araştırmaya başlayanların donanımları oldukça zayıf kalmakta ve dünyayı yeniden keşfederek zaman harcamaktadırlar. Ayrıca hangi konu- lann daha önce çalışıldığı bilinmediği için aynı konular üzerinde birçok araş¬tırma yapılmıştır. "Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi" bahsettiğimiz eksiklikleri gidermek ve Osmanlı tarihinde aynı araştırmalann bir daha yapılmasının önlenmesine yardımcı olmak için kaleme alındı. Bu kitap Osmanlı tarihinin tamamını de¬ğil sadece siyasi tarih kısmını ihtiva ediyor. Yine çalışmanın yoğunluğu dola¬yısıyla bu kitaba Osmanlı Arşiv belgeleriyle ilgili bir bölüm konamamış, araş¬tırma rehberi sadece kitaplarla sınırlı tutulmuştur. Kitabın birinci bölümünde Osmanlı tarihinin ana kaynaklan olan kronik¬ler, şehnameler, gazavatnâmeler, fetihnameler, sefaretnâmeler, ıslahatnâmeler, surnâmeler, vefeyatlar ve biyografi kitaplan anahat-larıyla verilmiştir. Babinger'den sonra Osmanlı tarihçiliği konusunda genel bir kitap yazılma¬dığı için bu saha oldukça boştur. Zaten Osmanlı kronilderiyle ilgili araştırma¬lara baktığımızda farkında olunmadan aynı tarihlerin birçok ldşi tarafından tez yapıldığını görüyoruz.

“Halil İnalcık’ın doktora tezi olan ve daha 26 yaşındayken tamamladığı ‘Tanzimat ve Bulgar Meselesi’, hâlâ hem içerik hem de yöntem olarak alanında öncülüğünü koruyor. Tanzimat’ın ilanından sonra Bulgaristan bölgesinde çıkan ayaklanmaları, çözümlenemeyen toprak meselelerine ve köylülerin sıkıntısına bağlayan; çift taraflı arşiv ve kaynak araştırmalarına dayanan bir tezdir. Türk tarihçiliğinin Balkan ülkeleri arasında objektif ve bilimsel tahlil kapasitesine öncü olarak oturduğunu gösteren bir araştırmadır. Genç tarihçinin sosyal bilimlerde ulaştığı düşünce ve analiz kapasitesini gösterir. Halil Hocanın ‘Tanzimat ve Bulgar Meselesi’ aranan, kayıp bir muhalled eserdi. Bir öncü kitaptı. Kronik Kitap bu eseri bir anı baskısı olarak okuyucularına sunuyor.” İlber Ortaylı

Geçmişe dönük inceleme ve öğrenme isteklerinin yaygınlaştığı günümüzde zamanı bir bakıma yok yere harcatan ve asıl uğraşıyı duraksatan başlıca çıkmaz, ölü terim ve deyimlerin çözümlenmesi işidir. Önceki kuşaklar, eski dile ve kültüre yakınlıkları oranında bu sıkıntıyı duymamaktaydılar. Dolayısı ile bugün bize demir leblebi gibi gelen birçok şifreyi okurken kavrayıp geçiyorlardı. Toplum hayatındaki hızlı değişmeler, Saltanat'tan Cumhuriyet'e geçiş, devrimler ve özellikle de dilimizin yenileşme süreci, bugün için bir Tanzimat romanının bile özgün diliyle okunup anlaşılabilmesini olanaksız kılmış bulunmaktadır. Bu noktada, fikir ve edebiyat eserlerinin sâdeleştirilmesi akla gelebilir. Ancak daha yoğun ve özgün deyimleri, terimleri içeren değişik alanlarla ilgili kaynakları, arşivleri dolduran milyonlarca belgeyi de aynı şekilde sâdeleştirmek düşünülemez ve Buna gerek de yoktur. En akıllıca çözüm, belirli alanlar ve konular için kullanımı kolay anahtar sözlükler hazırlamak olmalıdır. Bu, denenmiş ve yararı görülmüş bir yoldur. Örneğin Mehmed Zeki Pakalın'ın "Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü" ile bundan özetlenen veya taranan daha küçük çaplı sözlükler, bilim adamlarımızın bile el altında tuttukları başvuru kitaplarıdır. Bizim amacımız da "Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi"ne yardımcılık edecek, aynı zamanda 19. yy tarihi ile ilgilenenlere ışık tutacak bir sözlük hazırlamak olmuştur. Tarama çalışmalarımızda, Tanzimat'ın sanat, edebiyat, sağlık, eğitim, teknoloji, iktisat, hukuk, ordu, basın, yayın... alanlarında getirdiği yenilik ve değişikliklerle ilgili kavramlara fazla yer verilmeden, devlet yapısı, kurumlar, siyaset ve toplumla ilgili terim ve deyimlerin derlenmesi gözetilmiştir.