Eserlere Göre Listeleme

“Bir gece çamaşırlarımızı dahi alamadan bu memleketten nasıl kovulduğumuzu düşündükçe fena olurum. İnsan hizmetçisini bile kovarken eşyalarını almasına müsaade eder. 600 senelik bir ailenin bu memlekette hiç mi hakkı yoktu? Osmanlı hânedanına mensup kızlar ve kadınlar, atıldıkları Avrupa memleketlerinin kendilerine yabancı olan şehirlerinde açlıktan kıvrandılar, süründüler; fakat namuslarından asla fedakârlık etmediler.” Şehzâde Selim Efendi’nin kızı Emine Nemîka Sultan 3 Mart 1924 itibarıyla Türk-İslâm tarihinde yeni bir sayfa açıldı. Müslümanların en eski müessesesi olan halifelik kaldırıldı; ayrıca tarihin en uzun ömürlü hânedanlarından Osmanlı ailesinin takriben 200 ferdi, vatandaşlıktan çıkarılarak vatan toprakları dışına sürüldü. Bu, yaşlısından beşikteki bebeğe kadar hepsi için sıkıntılı bir hayatın başlangıcı oldu. Hemen hepsi sürgünde vatansız, pasaportsuz olarak yaşadı. Bankalarda paraları, yanlarında nakitleri ve yurt dışında akrabaları olmayan bu insanları çoğu tarifsiz acılar çekti. İlaç parası bulamadığı için dilenenler; konu komşunun getirdiği bir tas çorba ile yaşayanlar; açlıktan ölenler; sefalet sebebiyle intihar edenler; aklını kaçıranlar; kimsesizler mezarlığına gömülenler oldu. Ama her zaman asalet ve şereflerine uygun yaşamaya çalıştılar. Tarihin en eski hânedanlarından Osmanlı ailesi, siyaset sahnesinden böylece çekilmiş oldu. 1952 yılında hânedanın hanımlarına, 1974 yılında da erkeklerine memlekete dönme izni verildi. Ancak iyi-kötü yurt dışında bir hayat kuran insanların, çoğunun geri dönme imkân ve ihtimali kalmadıktan sonra… Osmanlı Tarihi’ne dair yazdığı yazılar ve yaptığı televizyon programlarıyla tanınan hukuk tarihçisi Ekrem Buğra Ekinci Sürgündeki Hânedan kitabıyla Osmanlı İmparatorluğu’nun son vârisleri hakkında literatürde benzeri bulunmayan bir monografi hazırladı. Hânedanın tüm üylerinin sürgünde neler yaşadığını kendi anlatımlarıyla dinlemeye hazır mısınız?

Ermeni soykırımı iddiaları değerlendirilirken, söz konusu dönemde Osmanlı Devleti'yle savaş halinde olan devletlerin arşivlerinden alınan belgeleri kullanarak araştırma yapmak, objektif yaklaşımın bir gereğidir. Nitekim tarihe mâl olmuş hadiseler, tarih metodolojisinin kuralları göz ardı edilmeden araştırılmalı ve bu araştırmalar ışığında bir sonuç ortaya konulmalıdır. Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu, Sürgünden Soykırıma Ermeni İddiaları'nda, bu ilkeye sadık kalarak, kısa ama öz bir biçimde, Ermenilerin Birinci Dünya Savaşı sırasındaki durumunu ele alıyor. "Türklerle Ermeniler gerek Selçuklu Devleti, gerekse Osmanlı Devleti dönemlerinde yaklaşık 850 yıl önemli bir problem olmadan birlikte yaşadılar ve aynı devletleri paylaştılar. Nitekim, Osmanlı Devleti döneminde 29 paşa, 22 bakan, 33 milletvekili, 7 büyükelçi, 11 başkonsolos vs. olmak üzere pek çok Ermeni yüksek devlet görevlerinde yer almıştı. Bu durum 1915'e kadar devam etti. Bununla beraber Ermeniler için 1877-78'de meydana gelen Osmanlı-Rus savaşı yeni bir dönemin başlangıcı sayılabilir..."

Sürgünler izlenmesi kolay, Joyce'un tüm özelliklerini yansıtan, onun sanatçı ve düşünür yanlarını oluşturmuş tüm ögeleri ortaya koyan oyunudur. Özellikle Katolik Hristiyan düşüncesinin belirlediği, evrensel olan ve bilinç dışında gelişmiş/geliştirilmiş, yaşamın neredeyse varlık nedeniymiş gibi algılanan bir suçluluk ve kuşkuculuk üstüne oturan yapıt Joyce'un özyaşam öyküsünden de izler taşır. Richard ve Robert gençlik arkadaşıdırlar. İkisi de Bertha'ya ilgi duyarlar. Dışadönük ve atak Robert'in tüm çabalarına karşın Bertha içedönük, kuşkucu ve hep acı çeken, kendisini her şeyden sorumlu gören Richard'ı seçmiştir. Araya giren ayrılıklar, hem tarafların birbirini aldatmasını hem de bunların yıkıcı acılarını getirmiştir. Herkes bir iç sorgulamasından geçmektedir. Uzun bir ayrılıktan sonra nihayet dönülen sılada Robert yeniden Bertha'ya açılır. İşin ilginç yanı Bertha'nın olup biteni o an kocasına iletmesi ve her şeyin Richard'ın bilgisi içinde, hatta onun kışkırtıcılığıyla sürüp gitmesidir. Robert Bertha'ya nihai önerisini yapınca Richard bütün kapıları açık bırakarak kendisini bile isteye o kahredici kuşkunun ve acının kucağına atar; ama oyun ilginç bir sonla düğümlenir. Bizde hemen hiç tanınmayan Akinalı Thomas'ın düşüncelerinin ve İbsen Tiyatrosu'nun etkisi altındayken yazdığı bu oyunda Joyce evrensel bir insan dramını hiç kuşkusuz yanan bir koru avuçlarında tutarcasına acı çekerek yakalamıştır. Önemli olan okudukça Joyce'un kurduğu oyun dünyasının yaşamın kendisiyle, oyun tiplerine dönüşmesi ve aynı içsel hesaplaşmaları yaşamasıdır. Bu da Joyce'un başarısıdır.

Kopuş burada başlar işte: Bir yol çatına gelen masal kahramanlarının dönüşsüz seçenekleri sunulmuştur ona; ya zorunlu olanın kanatlarına takılıp gidecek ya gönüllü bir yolun yolcusu olacak ya da iç sızılarını yaşayacağı yolun kılavuzu kesilecek. Nereye, ne yöne de gitse kalbinde o sözlerin mührü olacak hep: SÜRGÜN. Sürgünlüğün Bin Yüzü, Feridun Andaç'ın hazırladığı bir sürgünde edebiyatçılar kılavuzu. Sürgün cezası insanlığın tarihi kadar eski; insanlar çeşitli nedenlerle yurtlarından, evlerinden, sevdiklerinden koparılmış, uzak memleketlere gönderilmiştir. Bu insanların içinde edebiyatçıların ayrı bir yeri vardır. Çünkü edebiyatçılar yaşadıkları deneyimi üretime dönüştürmekte, gittikleri yerleri edebiyat yoluyla anlatmaktadırlar. Ama bundan da önemlisi, yazar olmakla zaten kendi içsel sürgününü seçmiş edebiyatçılara verilen bu ceza böylece insanlık tarihinin devasa imgelerinden birine dönüşmekte. Sürgünlüğün Bin Yüzü, sürgüne gönderilmiş ya da kendi kendini sürgün etmiş edebiyatçıları anlatıyor. Ovidius'tan İlhan Berk'e uzanan bir sürgünde edebiyatçılar geçidi sunuyor bize Feridun Andaç. Kitap üç bölümden oluşuyor: Sürgünlüğün Bin Yüzü, Özel Bir Sürgün ve Yeryüzünde Bir Sürgün... Kitapta yazıları yer alan yazarlar şunlar: Julio Cortazar, İlhan Berk, Nedim Gürsel, Mehmet H. Doğan, Afşar Timuçin, İrfan Yalçın, Oya Baydar, Heinrich Mann, Mehmed Uzun, Feridun Andaç, Albert Bensoussan, Robert Louit, Ali Akay, Edward Said, Franz. L. Neumann, Ovidius, Helene Monsarce, Birsen Karaca, Rafael Alberti, Pablo Neruda, Zoltan Szabo, Uğur Kökden, Tahar Ben Jelloun, Leila Sebbar, Bahar Lemee... Yeryüzünde Bir Sürgün başlıklı bölümde ise Juan Goytisolo, G. C. Infante ve Demir Özlü ile yapılmış birer söyleşi yer alıyor. Yaşamlarının bir bölümünü sürgünde geçirmiş edebiyatçıların ilginç anıları kitaba renk katıyor, bu arada bütün büyük sürgünler de böylece anılmış oluyorlar. Onlar yazılarını oraya sırtlarında taşımışlardı, şimdi bu yazılar onları bize taşıyor.