“Sanatçının görevi, açık bir tehlikeyi sezen kişilere ölüm reçetesi yazmak değil, çıkış yolları göstermektir…”
Tolstoy Sanat üzerine düşüncelerini kaleme aldığı Sanat Nedir? adlı kitabı 1897’de yayımlandı. “İçinde acı çekmiş ve tatmin olmamış bir sanatçı” olan Tolstoy’un, güzel kavramından yola çıkıp sanat denilen estetik yaratıcılıktan neler anlamamız gerektiği hakkındaki görüşlerini açıklar. “Sanat Nedir” sorusuna İnanmak ve inanmamak arasında gidip gelen bir yaşamın çelişkileriyle beraber hayatın sonlarına yaklaştıkça işin özüne daha fazla din faktörünü de yerleştiriyor. Tolstoy, soylu/gerçek sanat anlayışından uzaklaşıp haz duygunsa önem verip gündelik sanata yöneldikleri için Beethoven, Nietzsche, Oscar Wilde, Baudelaire, Verlaine, Moreas, İbsen, Wagner vb. ünlü bazı isimleri eleştiriyor. İnsanları “birlik ve kardeşlik duygularına” yönlendiren Dickens, Hugo, Dostoyevski gibi bazı isimleri ise övüyor.
“Ortalama insan için sanat, güzelin ortaya çıkmasıdır.”
Tolstoy’un sanat konusundaki temel tezi, seçkin çevrelerde dinî inancın zayıflamasıyla halk sanatından uzaklaşarak eğlencelik sanatın giderek önem kazanmasının sakıncalı olduğudur. Avrupalı egemen sınıfların dinsel inançları zayıfladıkça sanat içerik yoksulluğuna uğrayıp, profesyonelleşen bir eğlence aracına dönüşünce gerçek sanat olmaktan uzaklaşır. Bu bağlamda sanatı; ilahî/gerçek sanat ve gündelik/basit sanat olarak iki türe ayır. Romancı Tolstoy, sanatta soysuzlaşmayı, “Hastalığın nedeni, İsa öğretisinin gerçek anlamıyla benimsenmemiş olmasına bağlar. Ona göre “Sanat ne keyiftir, ne avuntu, ne de eğlence, sanat yüce bir iştir.”
Kitapta müzik, resim, tiyatro, edebiyat, opera gibi sanat dallarının yanısıra yaşamla ilgili ayrıntıları yer veriliyor. Yaşamı boyunca din ve bunun yanısıra eğitimle ilgilenmiş olan Tolstoy birikimlerini özel bir şekilde aktarıyor. Öğrendikleri, tanık oldukları, okudukları, dinledikleri ve etkilendiği her şeyden söz ediyor. Onun fazla bilmediği, ancak bildiğini sandığı konulardaki yetersizliğinden enikonu ve titiz bir çalışmada bile tiyatro eserlerini yarım gösterimlerle izlemesi ve değerlendirmesine varana dek bir çok eksik barındırıyor. Kendi öznel düşüncelerini genel geçer yargılarla tartmak yerine, çok kabul edilenin büyük ölçüde yanılgıdan ibaret olduğunu kanıtlamak gibi bir hedefi bile taşıyor Tolstoy…
