Eserlere Göre Listeleme

Feridüddin Attar (1140 civarı - 1220 civarı): Klasik Fars edebiyatının 12. yüzyıl sonu - 13. yüzyıl başındaki en önemli şair düşünürlerindendir. İlahiname ve Tezkiretüt Evliya gibi eserlerinin yanısıra, en tanınmış mesnevisi sayılan ve Mevlana dahil kendinden sonraki pek çok büyük şairde iz bırakan Mantık'uttayr (Kuşların Dili) da ise Attar, denebilirse, yolun ve yolculuğun kişileri bulmak istediklerinin ta kendisi kıldığı etkileyici biçimde göstermiştir.

Mantık yürütmenin amacı çoktan bildiğimiz bir şeyden yola çıkarak bilmediğimiz bir şeyi ortaya çıkarmaktır. Sonuç olarak, mantık yürütme doğru öncüllerden doğru bir netice doğurursa iyidir, bunu başaramazsa kötüdür. Bundan ötürü, gerçeklilik sorunu gerçekle ilişkilidir ve düşünmeyle alakası yoktur. En küçük bir soru dahi; bizim aklımızın kabul ettiği öncüllerden yola çıkarak neticeyi de kabul edip etmeyeceğimize dair bir dürtü hissetmemizle alakalı değildir. Doğamız gereği genellikle doğru mantık yürütürüz. Kuşkusuz bizler mantıklı hayvanlarız.

Bu kitap, mantığın ilerleyişini, evrenin bağıntılı bir bütün olduğuna ilişkin tasarımların ve düşüncelerin çok eski zamanlardan gelen büyük sarmalı üzerinde özetliyor. İnsanın bütün tarihsel eylemi, eninde sonunda bir bağıntıyı koparmak ve bir yenisini yaratmak olarak yalınlaştırılabilir; ama kendi eylemiyle gittikçe daha bağıntılı ve bütünsel kıldığı bu dünya, ona, önceden ve dışarıdan bu haliyle verilmiş gibi görünür. Yabancılaşmanın en yüksek biçimi, metafizik, buradan doğar. Bu yüzden bu kitap ´tepe üstü´ duran ´soyut evrensel düşünce´deki ya da insan ve tarih dışı ´maddi dünya´daki diyalektiği değil, tarih ve toplum içindeki insanın ilişkilerinde ´ayakları üzerine dikilmiş´ bir diyalektiği anlamaya çalışıyor.

Mantık, aklın tüm insanlarda ortak bir işleyiş biçiminin olduğu varsayımına dayanan, akıl yürütmelerdeki düzenliliği formel bir dille ifade etmeye, onları denetlenebilir kılmaya imkân sağlayacak kuralları belirlemeye çalışan bir bilgi sistemi olarak tanımlanabilir. Mantıkta geleneksel ve modern ayrımına yol açan sebeplerden ikisi özel önem taşır. Bunlardan ilki mantığa ve dolayısıyla felsefeye işlerlik kazandıracağı kanaatiyle önermeleri değerlendirme ve işleme tarzını değiştiren “mantıkçılık”, diğeri ise “doğru” ve “yanlış” değerlerinden ibaret geleneksel mantık dilinin yani iki değerliliğin, karşılaşılan yeni sorunlar karşısındaki yetersizliğinin fark edilmesiyle birlikte ortaya çıkan ve çok değerliliğe kapı aralayan eleştirel yaklaşımdır. Geleneksel ve modern mantığın münasebetini ve ayrımını, bu iki yaklaşımın getirdiği zihni dönüşümün sonuçları üzerinden açık kılmayı hedefleyen bu kitap aynı zamanda küçük bir mantık tarihi metni hüviyetindedir. (Tanıtım Bülteninden)